ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARI

ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI VE REHABİLİTASYONU

Ön çapraz bağ (ÖÇB) diz ekleminin içinde ve ortasında yer alan ve birbirini çaprazlayan iki bağdan biridir. Bacak kemiğinin uyluk kemiğine göre anormal bir şekilde öne doğru yer değiştirmesini engelleyen en önemli yapıdır. Ön çapraz bağın kopması dizde en sık görülen ciddi bağ yaralanmasıdır.

Ön çapraz bağ sıklıkla sportif bir aktivite sonucu kopar. En sık rastladığımız yaralanma şekli futbol, basketbol, hokey gibi yüksek tempolu sporlarda genellikle sabit ayak üzerinde vücudun ani dönme hareketi sırasında meydana gelir ve bir darbe veya temas söz konusu olmayabilir. Özellikle ayak yerde sabit iken ani dönme hareketi yapılırsa, gövde diz üzerinde dönmeye zorlandığında yırtık meydana gelebilir. Ön çapraz bağ yaralanması sırasında dizde ani bir kopma hissi ile birlikte hemen birkaç saat içinde diz şişer.

Bu şişmenin nedeni kopan bağdan diz içine olan kanamadır. Bu sırada dizden bir ses de gelebilir.

Travma anında hasta "dizinin döndüğünü" ve "dizinden ses geldiğini" söyler.

Birkaç gün - hafta içinde diz eklemindeki şişlik ve ağrı azalır. Diz hareketleri kazanılır ve topallama kaybolur. Bu akut dönem geçtikten sonra (3 haftadan sonra) esas yakınmalar başlar, en sık karşılaştığımız yakınmalar hastalar tarafından dizdeki güvensizlik ve boşalma hissidir.

Koşamama, spor yapamama, ani sıçrama, durma ve dönme hareketlerinde güvensizlik hissi ve boşalma oluşur. Özellikle merdiven inme sırasında dizini kontrol edemediklerini ve dizlerinde bir güvensizlik olduğundan yakınırlar.

Ön çapraz bağ yaralanması ile birlikte menisküs yırtığı sık görülür. Ağrı ve kilitlenme varsa menisküs yırtığının eşlik edebilir.

Kadın sporcuların yapısal özelliklerinden dolayı ön çapraz bağ yaralanmaları erkek sporculara göre 4-8 kat daha sık görülür.

Ön çapraz bağ yırtığında akut dönemde kıkırdak hasarı olabilirken, kronik dönemde dizdeki boşalmaların sıklığına göre kıkırdak hasarı oranında artma gözlenir.

Ön Çapraz bağ yokluğunda diz ekleminin biyomekanik ve kinematiğinin bozulması; menisküs ve diz eklem kıkırdağının anormal yük altında kalmasına , bunun sonucunda da dejeneratif artrit (kireçlenme) meydana gelmesine yol açar.

Ön çapraz bağın tamir edilmesi sayesinde diz sıkılığının yeniden sağlanması ile menisküs yaralanması ve eklem kıkırdak hasarına karşı koruyucu etkisi olur.

Ön çapraz bağ kopmalarında sık sık oluşan bu diz burkulmaları diz gevşekliğini daha da arttırır, menüsküs yırtıkları, kıkırdak hasarı ve sonuçta erken kireçlenmeye neden olur.

Ameliyatın temel amacı daha sonra oluşabilecek yinelenen diz dönmelerinin önüne geçmek, dizdeki boşluk ve güvensizlik hissini ortadan kaldırmak, kişinin spor veya zorlayıcı aktiviteler sırasında güvenle basabileceği bir diz elde etmektir.

Böylece sporcular, yaralanma öncesinde bulundukları spor seviyesine geri dönebilir ve dizde yeni yaralanmalar oluşmasını engellenir. Aynı ameliyat sırasında ve tamir edilebilen menisküs yırtıkları ve kıkırdak hasarları da onarılarak ileriki yıllarda dizde oluşabilecek aşınma ve yıpranmanın önüne geçilir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARINDA FİZİK TEDAVİ

Ön çapraz bağ cerrahi öncesinde dizde efüzyon azalmış, tam eklem hareket açıklığı kazanılmış, kas fonksiyonları tam ve kişi normal yürüyor olmalıdır. Bu amaca ulaşabilmek için rehebilitasyon cerrahi öncesi başlamalıdır.

Cerrahi sonrası rehabilitasyon grefti korumaya dayanır ve 5 faz’dan oluşur.

Faz 1: Maksimum koruma dönemidir.0-2 haftadır. Dizi tam açma fonksiyonunun kazanılması, ilerleyici yük vermenin sağlanması, efüzyonun kontrol altına alınması ve quadriseps eğitimi çok önemlidir. Yürüme eğitimine bu fazda başlanır.

Faz2:Orta koruma dönemidir.3-6. haftalardır. Kuvvetlendirme ve propriosepsiyon egzersizlerine başlanır. Tam eklem hareket açıklığı sağlanır. Desteksiz ve ağrısız normal paternde yürümek, 20 cm`lik basamağa kontrollü ve ağrısız çıkabilmek ve sağlam bacağı kuvvetlendirmek bu fazın temel amaçlarındandır.

Faz 3: Minimum koruma ve kuvvetlendirme dönemidir.7-12. haftalardır. Bağ 6 hafta sonunda daha sağlam olduğundan diz açma egzersizlerine ve tam eklem hareket açıklığı egzersizlerine başlanılabilir.20cm'lik basamaktan kontrollü ve ağrısız inebilme, hamle hareketleri, mini çömelme ve denge egzersizlerine bu fazda başlanır.

Faz 4:İleri güçlendirme fazıdır.12-20. haftalardır. Bu dönemde güç ve esnekliğin arttırılması sağlanır. Ağrısız düz koşu, dairesel koşular, pliyometrik(sıçrama) egzersizler, dengesiz yüzeyde top fırlatma ve yakalama, yan kayma hareketleri bu fazda yapılır. Bu fazda zıplama testlerinde %75'ten büyük ekstremite simetrisi istenir.

Faz 5: Spora dönüş fazıdır. Spora dönüş 4-6 aydan sonra mümkündür. Bu fazda spora yönelik hareketler endişesiz yapımalı, sportif aktivitenin gerektirdiği güç ve fleksibilite sağlanmalı, zıplama testinde %85'ten fazla simetri sağlanmalıdır. Sağlam bacakla karşılaştırıldığında quadriseps kas gücü %80, hemstring kas gücü %80, sıçrama testleri % 85 ise spora dönüş programına başlanır.

NOT: Bu egzersizleri mutlaka FİZYOTERAPİST eşliğinde yapınız.

FZT. BÜŞRA AKIN